Συμβόλαιο ψυχικά ασθενούς μπορεί να είναι έγκυρο

Του Χρήστου Ηλιόπουλου* Συμβόλαια μπορεί να υπογράφει μόνο όποιος είναι ενήλικος και έχει σώας τας φρένας. Στις περισσότερες των περιπτώσεων το αν κάποιος έχει δικαιοπρακτική ικανότητα είναι εμφανές και αδιαμφισβήτητο. Κάποιες φορές όμως τα όρια μεταξύ ικανότητος και ανικανότητος για υπογραφή νομικών εγγράφων γίνονται δυσδιάκριτα. Για να έχει ισχύ μία δικαιοπραξία ο νόμος απαιτεί οι υπογράφοντες να έχουν ικανότητα κατά την στιγμή της υπογραφής. Το αν κάποιο χρονικό διάστημα πριν ή μετά την υπογραφή το συγκεκριμένο πρόσωπο δεν είχε ικανότητα δικαιοπραξίας δεν ασκεί ιδιαίτερη επιρροή. Αυτό που μετράει είναι η κατάσταση του δικαιοπρακτούντος κατά τον χρόνο που διενεργεί την συναλλαγή, όπως π.χ. μία πώληση ή αγορά ακινήτου, μια δωρεά, μία ανάληψη από τραπεζικό λογαριασμό κλπ. Σύμφωνα με την 531/2013 απόφαση του Αρείου Πάγου δικαιοπραξία που έγινε το 1995 θεωρείται άκυρη αν κατά τον χρόνο που έλαβε χώρα ο δηλών, εξ αιτίας πνευματικής ασθενείας δεν είχε έλλογη κρίση, που να επιτρέπει τον ελεύθερο προσδιορισμό της βουλήσεως. Σημασία έχει η ύπαρξη ή όχι ανικανότητας κατά την στιγμή της δηλώσεως βουλήσεως. Στην συγκεκριμένη υπόθεση το έτος 1995 ο θείος έκανε δωρεά ενός ακινήτου στην ανηψιά του. Ο δωρητής θείος καθ΄όλη την διάρκεια της ζωής του έπασχε από ψυχική ασθένεια, η οποία όμως για μεγάλα χρονικά διαστήματα δεν τον απέτρεπε από το να εργάζεται κανονικά, να κερδίζει χρήματα και γενικώς να συμμετέχει κανονικά στην καθημερινή ζωή. Παρά το γεγονός ότι είχε εμφανίσει την ψυχική πάθησή του από νεαρή ηλικία 18 ετών, μετανάστευσε στην τότε Δυτική Γερμανία το 1962, όπου και εργάσθηκε για πολλά χρόνια αποταμιεύοντας σημαντικά χρηματικά ποσά. Παρακολουθείτο από ψυχίατρο για αρκετά χρόνια και νοσηλεύθηκε σε ψυχιατρικές κλινικές στην Γερμανία και στην Ελλάδα. Η διάγνωση της πάθησής του ήταν παρανοϊκή – παραισθησιακή ψύχωση με βαριές διαταραχές της βουλήσεως, αλλά και σχιζοφρενική ψύχωση. Το ίδιο πρόσωπο είχε περιόδους παντελούς πνευματικής ανεπάρκειας και πολλές φορές σε βαθμό επικίνδυνο για τον εαυτό του και το περιβάλλον του, ενώ υποβαλλόταν σε θεραπεία με ψυχοφάρμακα. Μάλιστα έλαβε και σύνταξη αναπηρίας λόγω ανικανότητάς του προς άσκηση βιοποριστικού επαγγέλματος. Ωστόσο, αποδείχθηκε στο δικαστήριο ότι το ίδιο πρόσωπο διήνυε και περιόδους κατά τις οποίες δεν στερείτο της χρήσης του λογικού, επειδή τα συμπτώματα της ασθενείας του υποχωρούσαν. Διεπιστώθη επίσης ότι πέραν των διαστημάτων των κρίσεων και της νοσηλείας του, ήταν σε άλλες περιόδους σε θέση να συναλλάσσεται μόνος του με τις τράπεζες και μπορούσε να ταξιδεύει μόνος του από και προς το εξωτερικό. Λίγες μέρες πριν την υπογραφή της επίμαχης δωρεάς προς την ανηψιά του το 1995 ο ιατρός και διευθυντής νευρολογικής κλινικής πιστοποίησε ότι το πρόσωπο αυτό «δύναται να προβεί εις δικαιοπραξίαν». Το Πρωτοδικείο αρχικώς ακύρωσε την δωρεά, με το σκεπτικό ότι ο θείος δεν είχε δικαιοπρακτική ικανότητα. Το Εφετείο όμως έκρινε αντιθέτως ότι μπορεί σε μεγάλα χρονικά διαστήματα της ζωής του το πρόσωπο αυτό να βρισκόταν σε κατάσταση ανικανότητος προς δικαιοπραξία, κατά την συγκεκριμένη όμως στιγμή το 1995 που υπέγραψε την δωρεά είχε δικαιοπρακτική ικανότητα. Ό Άρειος Πάγος, όπου έφθασε η υπόθεση, έκρινε ότι το Εφετείο είχε αιτιολογήσει με επάρκεια την απόφασή του και συνεπώς επεκύρωσε την απόφαση του Εφετείου ότι η συγκεκριμένη δωρεά του 1995 ήταν έγκυρη, διότι έγινε από πρόσωπο (δωρητή), που την στιγμή που συντασσόταν και υπογραφόταν το δωρητήριο συμβόλαιο είχε αντίληψη της καταστάσεως και δικαιοπρακτική ικανότητα, παρά τα ψυχιατρικής φύσεως προβλήματα που είχε καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του. *Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Master of Laws. www.greekadvocate.eu bm-bioxoi@otenet.gr ktimatologiolaw@yahoo.gr