Όταν η διαθήκη δεν αναφέρει όλη την περιουσία

Όταν η διαθήκη δεν αναφέρει όλη την περιουσία Του Χρήστου Ηλιόπουλου* Μία διαθήκη μπορεί να μην περιλαμβάνει όλη την περιουσία του κληρονομουμενου. Είναι πιθανό δηλαδή εκείνος που συνέταξε την διαθήκη του να περιέλαβε σ’ αυτήν διατάξεις που ορίζουν την διάθεση ορισμένων μόνο από τα περιουσιακά στοιχεία που είχε στο όνομά του κατά τον χρόνο θανάτου. Για τα υπόλοιπα περιουσιακά στοιχεία που ανήκαν στον θανόντα δεν υπάρχει πρόβλεψη στην διαθήκη. Το ερώτημα που γεννάται σε μία τέτοια περίπτωση είναι με ποιόν τρόπο θα διατεθούν τα περιουσιακά στοιχεία του διαθέτη για τα οποία δεν υπάρχει πρόβλεψη στην διαθήκη. Οι επιλογές που παρουσιάζονται είναι βασικά δύο. Η πρώτη επιλογή είναι να θεωρήσουμε ότι για τα περιουσιακά στοιχεία που δεν υπάρχει διάταξη στην διαθήκη θα εφαρμοσθεί η εξ αδιαθέτου διαδοχή. Η εκδοχή αυτή παρουσιάζεται στο νόμο στο άρθρο 1801 του Αστικού Κώδικα (AK). Η επιλογή αυτή σημαίνει επί παραδείγματι ότι αν ο διαθέτης όρισε ότι το ένα ακίνητο που έχει θα το πάρει ένας ανηψιός του, το δεύτερο ακίνητο που έχει και για το οποίο δεν υπάρχει πρόβλεψη στην διαθήκη, θα περιέλθει στα δύο παιδιά του διαθέτη, που είναι και οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του. Η δεύτερη επιλογή είναι να θεωρηθεί ότι ο διαθέτης, που όρισε στην διαθήκη του ότι αφήνει ένα περιουσιακό στοιχείο του σε δύο κληρονόμους του ισομερώς, αλλά παρέλειψε να ορίσει τι θα γίνει με το άλλο περιουσιακό του στοιχείο, θέλησε και το άλλο περιουσιακό στοιχείο του να περιέλθει στους δύο κληρονόμους τους στους οποίους έδωσε το πρώτο περιουσιακό στοιχείο του, τους οποίους θέλησε ως γενικούς κληρονόμους του. Η δεύτερη αυτή ερμηνευτική εκδοχή υπάρχει στο άρθρο 1802 του Αστικού Κώδικα. Η δεύτερη εκδοχή γίνεται καλύτερα αντιληπτή με το παρακάτω παράδειγμα: Ο διαθέτης αφήνει το πρώτο και βασικό ακίνητό του σε δύο ανήψια του (διότι δεν είχε παιδιά ούτε σύζυγο), σε ποσοστό 30% στον ανηψιό του Α και σε ποσοστό 70% στην ανηψιά του Β. Ο διαθέτης όμως είχε και ένα άλλο ακίνητο, μικρότερης αξίας, για το οποίο δεν αναφέρει τίποτα στην διαθήκη. Με την δεύτερη ερμηνευτική εκδοχή (1802 ΑΚ) , το δεύτερο ακίνητό του, για το οποίο δεν προέβλεψε στην διαθήκη του, δεν θα περιέλθει στους όποιους εξ αδιαθέτου κληρονόμους του και μάλιστα ισομερώς, αλλά θα περιέλθει στα δύο ανήψια του που αναφέρονται στην διαθήκη και μάλιστα κατά τα ποσοστά 30% και 70% αντιστοίχως, όπως είχε ορίσει ο διαθέτης για το πρώτο και κύριο ακίνητό του, διότι με τον τρόπο αυτόν θεωρείται ότι όρισε τα δύο ανήψια του ως τους γενικούς κληρονόμους του για όλα τα περιουσιακά στοιχεία του, ακόμα και για εκείνα που δεν αναφέρονται στην διαθήκη του. Στην υπ’ αριθ. 766/2013 απόφασή του ο Άρειος Πάγος έκρινε μία παρόμοια υπόθεση. Η γυναίκα διαθέτης απεβίωσε το 1999 και το 2000 δημοσιεύθηκαν δύο διαθήκες της. Με την πρώτη άφηνε ένα ακίνητο στο εγγόνι του συζύγου της από τον πρώτο γάμο του. Με την δεύτερη διαθήκη άφηνε ένα δεύτερο ακίνητο στον βαφτισιμιό της. Η διαθέτης απεδείχθη στο δικαστήριο ότι με αμφοτέρους είχε πολύ καλές σχέσεις. Ωστόσο, προέκυψε ότι η διαθέτης εκτός από τα δύο ακίνητά της, τα οποία ανέφερε στις δύο διαθήκες της, άφησε και τραπεζικούς λογαριασμούς με υπόλοιπο 150.000 ευρώ περίπου. Το ερώτημα που προέκυψε και έδωσε τροφή σε διεκδίκηση εκ μέρους του Δημοσίου ήταν ποιός κληρονομούσε τα χρήματα στην τράπεζα. Η μία άποψη ήταν ότι βάσει του 1801 ΑΚ κληρονόμοι ήταν οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, αλλά επειδή δεν υπήρχαν καθόλου συγγενείς της θανούσης, κληρονόμος τελικώς ήταν το Δημόσιο. Η άλλη άποψη ήταν ότι τα χρήματα στην τράπεζα έπρεπε να κληρονομήσουν οι δύο κληρονόμοι που αναφέρονταν στις διαθήκες, (κατά το άρθρο 1802 ΑΚ), αναλόγως των μεριδίων που ελάμβαναν με τις δύο διαθήκης και της αξίας εκάστου των δύο ακινήτων. Τελικώς, τόσο στα δικαστήρια της ουσίας (δηλαδή Πρωτοδικείο και Εφετείο), όσο και στον Άρειο Πάγο, όπου πήγε την υπόθεση το Ελληνικό Δημόσιο, εκρίθη ότι εφαρμοστέα ήταν η ερμηνεία ότι τα χρήματα στην τράπεζα έπρεπε να κληρονομηθούν από τους δύο κληρονόμους που ελάμβαναν τα δύο πρώτα ακίνητα και όχι από το Δημόσιο. Το σκεπτικό των δικαστηρίων ήταν ότι για να διαπιστωθεί αν προκύπτει θέληση της διαθέτιδος να περιορίσει τους τιμηθέντες μόνο στα ρητώς μνημονευθέντα στις διαθήκες ειδικά περιουσιακά στοιχεία και να αποκλείσει έτσι αυτούς από την υπόλοιπη κληρονομιαία περιουσία, ώστε ως προς αυτήν να χωρήσει η εξ αδιαθέτου διαδοχή υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου ή αν θέλησε αυτούς ως μόνους και αποκλειστικούς κληρονόμους της, έπρεπε να ληφθούν υπόψιν οι περιστάσεις, οι ειδικές συνθήκες της υποθέσεως και η πραγματική βούληση της διαθέτιδος. Διεπιστώθη επομένως ότι η διαθέτης ήθελε να αφήσει όλη την περιούσια της, ακόμα και εκείνη που δεν διέθεσε με τις δύο διαθήκες της, στους δύο κληρονόμους της που ανέφερε στις διαθήκες της και δεν ήθελε την υπόλοιπη περιουσία της να λάβει το δημόσιο. Το γεγονός ότι δεν ανέφερε τους τραπεζικούς λογαριασμούς της στις διαθήκες της οφείλεται σε παραδρομή και στο ότι η διαθέτης ήταν περιορισμένων γραμματικών γνώσεων, ενώ δεν είχε καθόλου νομικές γνώσεις. Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Master of Laws. www.greekadvocate.eu bm-bioxoi@otenet.gr ktimatologiolaw@yahoo.gr