Ο υπολογισμός της νομίμου μοίρας

Του Χρήστου Ηλιόπουλου

Σύμφωνα με το δίκαιο της Ελλάδος, που ισχύει για τον κληρονομούμενο που είχε κατά τον θάνατό του την ελληνική ιθαγένεια (έστω κι αν κατά την διάρκεια της ζωής του είχε αποκτήσει και άλλη ιθαγένεια), εάν ο σύζυγος, τα παιδιά ή οι γονείς του κληρονομουμένου έχουν παραλειφθεί στην διαθήκη του, εάν δηλαδή ο θανών δεν τους άφησε τίποτα με την διάταξη τελευταίας βουλήσεώς του, μπορούν να διεκδικήσουν το μισό από εκείνο το ποσοστό που θα εδικαιούντο εάν δεν υπήρχε η διαθήκη.
Με απλά λόγια, εάν αποβιώσει ο σύζυγος, αφήνοντας πλησιεστέρους συγγενείς του την σύζυγο και τα δύο τους παιδιά, εφόσον δεν υπάρχει διαθήκη, η σύζυγος λαμβάνει τα 2/8 και το καθένα από τα δύο παιδιά λαμβάνει τα 3/8 της κληρονομίας. Εάν ο σύζυγος αφήσει διαθήκη με την οποία αφήνει όλη την περιουσία του στον αδελφό του, η σύζυγος δικαιούται νομίμου μοίρας 2/16, δηλ. το μισό του 2/8 και το καθένα από τα παιδιά 3/16, δηλ. το μισό του 3/8.
Δικαστικές διαμάχες προκύπτουν κατά τον υπολογισμό της αξίας της κληρονομίας, επί της οποίας ο κάθε μεριδούχος δικαιούται ποσοστού νομίμου μοίρας. Συγκεκριμένα, στην κληρονομία δεν υπολογίζονται μόνο όσα περιουσιακά στοιχεία υπήρχαν στο όνομα του θανόντος κατά τον χρόνο θανάτου του, αλλά υπό προϋποθέσεις, ακόμα και περιουσιακά στοιχεία που ο θανών είχε εν ζωή μεταβιβάσει άνευ ανταλλάγματος σε μεριδούχο.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, εάν η αξία της περιουσίας του θανόντος κατά τον θάνατό του είναι 120.000 ευρώ, αλλά εν ζωή η κληρονομούμενος είχε μεταβιβάσει άνευ ανταλλάγματος σε κάποιο από τα παιδιά του ή στην σύζυγό του ένα ακίνητο αξίας 40.000 ευρώ, τότε η νόμιμη μοίρα υπολογίζεται επί του συνόλου των 120.000 + 40.000 = 160.000 ευρώ. Εάν δηλαδή τη νόμιμη μοίρα διεκδικεί στο παράδειγμά μας το ένα από τα παιδιά του θανόντος, που δικαιούται ως νόμιμη μοίρα τα 3/16, θα λάβει τα 3/16 επί των 160.000 ευρώ, δηλαδή 30.000 ευρώ.
Το παιδί αυτό θα δικαιούται συνεπώς να λάβει μέρος της κληρονομίας, έστω κι αν ο πατέρας του δεν του άφησε τίποτα στην διαθήκη του. Η αξία των 30.000 ευρώ που δικαιούται ως νόμιμη μοίρα θα αφαιρεθεί από την περιουσία αξίας 120.000 ευρώ, που στο παράδειγμά μας αξίζουν όσα περιουσιακά στοιχεία υπάρχουν κατά τον χρόνο του θανάτου.
Πώς όμως θα υπολογισθεί στην πράξη το ποσοστό της νομίμου μοίρας σε καθένα από τα ακίνητα που άφησε ο θανών; Εάν, επί παραδείγματι, άφησε τρία ακίνητα, το σύνολο της αξίας των οποίων είναι 120.000 ευρώ, πόσο ποσοστό επί κάθε ακινήτου θα πάρει ο νόμιμος μεριδούχος, που έχει μείνει άνευ μεριδίου κατά την διαθήκη;
Στο παραπάνω ερώτημα απάντηση δίνει η νομολογία του Αρείου Πάγου, όπως αναφέρεται ενδεικτικώς και στην υπ’ αριθ. 207/2008 απόφασή του. Για τον υπολογισμό του ποσοστού που λαμβάνει ο νόμιμος μεριδούχος (τέκνο) επί της πραγματικής κληρονομίας του πατρός του, σχηματίζεται ένα κλάσμα, με αριθμητή το ποσό της νομίμου μοίρας του (στο παράδειγμά μας 30.000 ευρώ) και με παρανομαστή την αξία της πραγματικής κληρονομίας (στο παράδειγμά μας ήταν 120.000 ευρώ). Άρα, το κλάσμα στο παράδειγμά μας είναι 30.000/120.000, δηλαδή τελικώς το παιδί θα λάβει νόμιμη μοίρα τα 3/12 ή το 1/4 εξ αδιαιρέτου σε καθένα από τα ακίνητα που υπήρχαν στο όνομα του πατρός του, όταν ο τελευταίος απεβίωσε.


Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω,
Master of Laws.
bm-bioxoi@otenet.gr