Ελευθερία του τύπου ή εξύβριση; του Χρήστου Ηλιόπουλου

Εάν ένα έντυπο δημοσιεύσει άποψη δημοσιογράφου ότι ένας δικαστής είναι «καραγκιόζης» και ότι «παραβιάζει τον όρκο του» αποτελεί νόμιμη άσκηση του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης διά του τύπου ή παράνομη πράξη, δηλ. εξύβριση και συκοφαντική δυσφήμιση; Για τις εκφράσεις αυτές δημοσιογράφος επαρχιακής εφημερίδος καταδικάσθηκε πρωτοδίκως και κατ’ έφεση, αλλά και από τον Άρειο Πάγο, προσέφυγε όμως στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και δικαιώθηκε.
Η αδελφή της δημοσιογράφου, εμπλακείσα σε αυτοκινητικό ατύχημα, κατηγορήθηκε για πρόκληση σωματικής βλάβης από αμέλεια. Στην προανάκριση ο Ειρηνοδίκης την κάλεσε να απολογηθεί σε λάθος διεύθυνση, ενώ αυτή ήταν γνωστής διευθύνσεως, με αποτέλεσμα να μην λάβει αντίγραφα της δικογραφίας, ούτε να απολογηθεί, πράγμα που της στέρησε κάποια δικαιώματα υπερασπίσεως.
Η αδελφή της, δημοσιογράφος στον τοπικό τύπο, σε άρθρο της αποκάλεσε τον Ειρηνοδίκη «καραγκιόζη» και σχολίασε γι’ αυτόν ότι «παραβίασε τον όρκο του». Ο Ειρηνοδίκης υπέβαλε μήνυση για συκοφαντική δυσφήμιση και η δημοσιογράφος καταδικάσθηκε σε φυλάκιση 20 μηνών με αναστολή, με δικαστική απόφαση που επεκυρώθη και από το Εφετείο. Ο Άρειος Πάγος, στον οποίο η καταδικασθείσα δημοσιογράφος άσκησε αναίρεση, ανήρεσε την καταδικαστική απόφαση για έλλειψη αιτιολογίας, επειδή το Εφετείο δεν εξήτασε εάν τα καταγγελθέντα από την δημοσιογράφο ήταν αληθή ή όχι, ούτε ερεύνησε εάν η καταδικασθείσα είχε πρόθεση ή όχι να τελέσει το αδίκημα της συκοφαντικής δυσφημίσεως.
Το Εφετείο, στο οποίο ανεπέμφθη η υπόθεση, έκανε δεκτό τον ισχυρισμό της ότι τα γεγονότα που έγραψε ήταν αληθή και άρα δεν μπορούσε να καταδικασθεί για συκοφαντική δυσφήμιση. Την κατεδίκασε ωστόσο για εξύβριση σε ένα χρόνο φυλάκιση με αναστολή, με το σκεπτικό ότι οι φράσεις που χρησιμοπιοήσε κατά του δικαστού ήταν προδήλως υβριστικές και φανέρωναν περιφρόνηση και αμφισβήτηση της ηθικής, κοινωνικής και επαγγελματικής αξίας του μηνυτού.
Η δημοσιογράφος προσέφυγε εκ νέου στον Άρειο Πάγο, ο οποίος όμως απέρριψε την αναίρεσή της και επεκύρωσε την καταδίκη της για εξύβριση.
Ακολούθως, η δημοσιογράφος προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο απέρριψε τον πρώτο ισχυρισμό της ότι στην Ελλάδα τα δικαστήρια παραβίασαν το άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) που ορίζει ότι καθένας έχει δικαίωμα σε δίκαιη δίκη.
Ωστόσο, επί της δευτέρου ισχυρισμού της, ότι παραβιάσθηκε το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ, δηλ. το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης, όπως αυτό εξειδικεύεται από την ελευθερία του τύπου, το Δικαστήριο απεφάσισε ότι υπήρξε παραβίαση.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δέχεται φυσικά ότι περιορισμοί στο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης μπορούν να επιβάλλονται από τα κράτη μέλη, εάν διεκυβεύονται μεγαλύτερης σημασίας δικαιώματα, όπως π.χ. εκείνο της ανθρώπινης ζωής.
Ωστόσο, σε άλλες περιπτώσεις επιβολής ποινών για αδικήματα τελεσθέντα διά του τύπου, το Δικαστήριο κρίνει ότι η φύση και η βαρύτητα των ποινών πρέπει να συνυπολογίζονται ώστε να εκτιμάται εάν η τιμωρία ήταν ανάλογη της βαρύτητος του αδικήματος. Το ίδιο Δικαστήριο προχώρησε σε μία ελαφρώς περίεργη σκέψη, λέγοντας ότι θεωρεί ότι η επιβολή ποινής φυλακίσεως για αδίκημα που διαπράχθηκε διά του τύπου δεν συμβιβάζεται με την δημοσιογραφική ελευθερία της έκφρασης, παρά μόνο υπό τις εξαιρετικές συνθήκες όταν διά του τύπου προσβάλλονται σοβαρά άλλα δικαιώματα, όπως στην περίπτωση της διάδοσης μίας ομιλίας μίσους ή όταν γίνεται διά του τύπου προτροπή στην βία.
Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις δηλαδή δεν πρέπει, κατά το Δικαστήριο, να επιβάλλεται ποινική τιμωρία (φυλάκιση) στους παραβάτες δημοσιογράφους, παρά μόνο αστικής φύσεως κυρώσεις, δηλ. αγωγές αποζημιώσεως. Η σκέψη αυτή μπορεί να σημαίνει ότι στην Ελλάδα δεν θα πρέπει κάποιος να καταδικάζεται σε φυλάκιση εάν συκοφαντεί διά του τύπου και ότι η μόνη κύρωση που θα πρέπει να του επιβάλλεται είναι η αστική αποζημίωση υπέρ του συκοφαντηθέντος από τον δημοσιογράφο. Είναι αμφίβολο εάν μία τέτοια σκέψη μπορεί να γίνει δεκτή από το νομικό σύστημα στην Ελλάδα, όπου γίνεται αποδεκτή ως νόμιμη και συνταγματική η ποινική τιμωρία όποιου αποδεικνύεται ότι συκοφάντησε κάποιον άλλον διά του τύπου.
Αφού το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο υιοθέτησε μία τόσο ευρεία ερμηνεία του δικαιώματος στην ελευθερία εκφράσεως προχώρησε και στην καταδίκη της Ελλαδος, για παραβίαση του εν λόγω δικαιώματος, επειδή τα δικαστήρια της χώρας καταδίκασαν για εξύβριση μία δημοσιογράφο που έγραψε για έναν δικαστή ότι είναι «καραγκιόζης» και ότι «παραβίασε τον όρκο του». Το Δικαστήριο ανεγνώρισε δικαίωμα αποζημίωσεως στην δημοσιογράφο ποσού 7.000 ευρώ και 3.000 ευρώ για δικαστικά έξοδα.

Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω,
Master of Laws.
e-mail: bm-bioxoi@otenet.gr