Παραγραφή αποζημίωσης από απαλλοτρίωση

Του Χρήστου Ηλιόπουλου* Η ιδιωτική περιουσία στην Ελλάδα προστατεύεται από το νόμο, το Σύνταγμα και τις διεθνείς συμβάσεις κατά τρόπο σαφή και αποτελεσματικό. Στην ιδιωτική περιουσία περιλαμβάνεται κυρίως η ακίνητη περιουσία, την οποία το κράτος δεν μπορεί να αφαιρέσει από τον ιδιώτη – ιδιοκτήτη αυτής, παρά μόνο για λόγους δημοσίου συμφέροντος στην περίπτωση της απαλλοτρίωσης. Αλλά και στην απαλλοτρίωση, το κράτος πρέπει να αποζημιώσει εντός 18 μηνών τον ιδιοκτήτη για το ακίνητο που του αφαιρεί. Εάν δεν καταβληθεί η αποζημίωση, η απαλλοτρίωση μπορεί να ακυρωθεί με απόφαση δικαστηρίου και το ακίνητο να επιστρέψει στην κυριότητα του ιδιοκτήτη του. Τα ανωτέρω δικαιώματα του ιδιοκτήτη του ακινήτου που απαλλοτριώνεται από οιαδήποτε κρατική αρχή δεν διαρκούν ες αεί. Έχουν χρόνο λήξεως, που νομικώς ονομάζεται παραγραφή. Συγκεκριμένα, όταν διαπιστώσει ότι το ακίνητό του απαλλοτριώνεται, ο ιδιοκτήτης πρέπει είτε να αποδεχθεί την προτεινόμενη τιμή μονάδος για αποζημίωση που του δίνει το κράτος, είτε να προσφύγει στο δικαστήριο για να ζητήσει μεγαλύτερη αποζημίωση. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αναγνωρισθεί από το δικαστήριο ως κύριος του ακινήτου για να μπορεί να λάβει την όποια αποζημίωση, είτε εκείνη που ορίζει το κράτος, είτε την αυξημένη που μπορεί να του ορίσει το δικαστήριο. Εάν ούτε ο ιδιοκτήτης, ούτε οι κληρονόμοι του ασκήσουν τα δικαιώματά τους όταν το ακίνητό τους απαλλοτριώνεται, για διάστημα άνω των είκοσι (20) ετών, είναι πολύ πιθανόν να διαπιστώσουν ότι τα δικαιώματά τους έχουν πλέον παραγραφεί και ότι κατά συνέπεια έχουν χάσει τόσο την κυριότητα του ακινήτου, που απαλλοτριώθηκε και έγινε δημόσιος δρόμος, πλατεία κλπ., όσο και το δικαίωμα προς αποζημίωση. Μία τέτοια υπόθεση αντιμετώπισε ο Άρειος Πάγος στην υπ’ αριθ. 138/2012 απόφασή του. Στον Δήμο Παλαιού Φαλήρου Αττικής, ορισμένες ιδιοκτησίες στην θέση "Βουρλοπόταμος ή Πικροδάφνη απαλλοτριώθηκαν για να εφαρμοσθεί το ρυμοτομικό σχέδιο και για να διανοιχθεί η λεωφόρος Ελευθερίου Βενιζέλου. Μέχρι το 2008, ο ιδιοκτήτης αρχικώς και οι κληρονόμοι του αργότερα, δεν είχαν προβεί στις απαιτούμενες νομικές ενέργειες στο δικαστήριο για την διεκδίκηση της ιδιοκτησίας τους ή της αποζημίωσης για την απώλειά της με απαλλοτρίωση. Μόνο το έτος 1989 είχαν υποβάλει μία αίτηση στον Δήμο, την οποία όμως ο Άρειος Πάγος (και το Εφετείο) δεν θεώρησαν ως όχληση επαρκή για να διακόψει την εικοσαετή παραγραφφή. Όταν το 2008 οι κληρονόμοι του αρχικού ιδιοκτήτη άσκησαν τελικώς διεκδικητική αγωγή και αγωγή αποζημίωσης, ο Δήμος υπέβαλε ένσταση παραγραφής, διότι από την απαλλοτρίωση είχαν περάσει πάνω από είκοσι χρόνια, δηλ. από το 1978 έως το 2008 είχαν παρέλθει τριάντα χρόνια. Το δικαστήριο εδέχθη την ένσταση με αποτέλεσμα να απορριφθεί η αγωγή. Το τελευταίο δικαίωμα που απέμενε στους ιδιοκτήτες που δεν μπορούσαν πλέον να κερδίσουν την κυριότητα του ακινήτου, ήταν η διεκδίκηση αποζημίωσης για την απώλεια του ακινήτου τους. Κατά το νόμο το δικαίωμα αποζημίωσης δημιουργείται όταν διαπιστωθεί ότι κάποιος απώλεσε την κυριότητα ακινήτου, μεταξύ άλλων και λόγω παραγραφής. Η άσκηση του δικαιώματος αποζημίωσης πρέπει να γίνει εντός πέντε ετών, άλλως παραγράφεται κι αυτό. Σε κάθε περίπτωση όμως το δικαίωμα αποζημίωσης παραγράφεται μετά την πάροδο είκοσι ετών από την χρονική στιγμή που τελέσθηκε η αδικοπραξία, δηλαδή στην προκείμενη υπόθεση από την κατάληψη του ιδιωτικού ακινήτου από τον Δήμο το έτος 1978. Αποτέλεσμα είναι ότι το 2008 που ασκήθηκε η αγωγή είχαν παρέλθει πολύ περισσότερα των είκοσι των, με νομική συνέπεια οι κληρονόμοι να απωλέσουν και το δικαίωμα αποζημίωσης. Το συμπέρασμα είναι ότι κάθε ιδιοκτήτης ακινήτου, είτε μένει στην Ελλάδα, είτε στο εξωτερικό, πρέπει να παρακολουθεί το ακίνητό του, έστω ανά διαστήματα ολίγων ετών. Ο νόμος παρέχει περιθώριο είκοσι ετών για την διαπίστωση της προσβολής του δικαιώματος και την δικαστική διεκδίκησή του. Αν το χρονικό αυτό διάστημα της εικοσαετίας παρέλθει, το δικαίωμα του ιδιοκτήτη στην κυριότητα παραγράφεται. *Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Master of Laws. www.greekadvocate.eu bm-bioxoi@otenet.gr ktimatologiolaw@yahoo.gr