Έννομο συμφέρον για ακύρωση διαθήκης του Χρήστου Ηλιόπουλου

Στην Ελλάδα υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι για να συνταχθεί διαθήκη. Ο ένας είναι η δημόσια διαθήκη, η οποία συντάσσεται σε συμβολαιογράφο, μετά από μία αρκετά λεπτομερή διαδικασία.
Ο δεύτερος τρόπος συντάξεως διαθήκης είναι η λεγόμενη μυστική διαθήκη, η οποία συντάσσεται από τον διαθέτη, δηλ. εκείνον που γράφει την διαθήκη, σε ένα φύλλο χαρτί, κλείνεται σε έναν φάκελλο που σφραγίζεται και παραδίδεται σε συμβολαιογράφο.
Ο τρίτος τύπος διαθήκης είναι η ιδιόγραφος. Σ’ αυτήν την περίπτωση δεν απαιτείται η συμμετοχή συμβολαιογράφου. Ο διαθέτης γράφει με το δικό του και μόνο χέρι το κείμενο της διαθήκης σε ένα χαρτί, θέτει την χρονολογία και στο τέλος το όνομα και την υπογραφή του.
Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν μπορεί να ισχύσει ως διαθήκη και μάλιστα ιδιόγραφος, ένα κείμενο το οποίο έχει γραφεί από το χέρι άλλου προσώπου, έστω κι αν με το περιεχόμενο συμφωνεί ο διαθέτης, ακόμα κι αν αυτός έχει θέσει στο τέλος του κειμένου την υπογραφή του. Το κείμενο για να ισχύσει ως ιδιόγραφος διαθήκη πρέπει να έχει εξ ολοκλήρου γραφεί, χρονολογηθεί και υπογραφεί από τον ίδιο τον διαθέτη με τον δικό του γραφικό χαρακτήρα και κατά τον συνήθη τρόπο που γράφει και υπογράφει έγγραφα.
Πολύ συχνά αμφισβητείται η γνησιότητα μίας ιδιογράφου διαθήκης, συνήθως από κάποιον ή κάποιους που έχουν συμφέρον από την ακύρωση της διαθήκης, ώστε μετά την εξαφάνισή της να κληρονομήσουν αυτοί, ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, ή ως τιμώμενοι με άλλη, προγενέστερη διαθήκη, που θα ισχύσει, εάν ακυρωθεί η μεταγενέστερη.
Η προσβολή μίας διαθήκης γίνεται με αγωγή ακυρώσεως στο δικαστήριο. Ωστόσο, δεν μπορεί οποιοσδήποτε να ασκήσει αυτή την αγωγή επιδιώκοντας την ακύρωση της διαθήκης. Για να μπορεί να το κάνει πρέπει να έχει άμεσο έννομο συμφέρον. Τέτοιο έννομο συμφέρον έχουν οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του διαθέτη, εκείνοι δηλαδή που θα κληρονομήσουν εάν ακυρωθεί η διαθήκη (intestate heirs).
Έννομο συμφέρον έχουν επίσης και οι κληρονόμοι του εξ αδιαθέτου κληρονόμου, επί παραδείγματι ο εγγονός, που κληρονομεί την μητέρα του, για να ακυρώσει την φερόμενη ως ιδιόγραφο διαθήκη του πατέρα της (και παππού του), με την οποία δεν της αφήνει τίποτα από την περιουσία του.
Δυνατότητα προσβολής της διαθήκης ως άκυρης έχουν και οι δανειστές του εξ αδιαθέτου κληρονόμου, ο οποίος αμελεί να μεριμνήσει για την ακύρωση της διαθήκης. Σε μία υποθετική περίπτωση ο Γεώργιος Καλαματιανός χρωστάει χρήματα σε μία τράπεζα από δάνειο που έλαβε και που ήδη έχει καθυστερήσει να αποπληρώσει.
Ο Γεώργιος Καλαματιανός δεν έχει άλλη περιουσία στο όνομά του, ώστε η τράπεζα να μπορεί να την κατάσχει και να πάρει πίσω τα χρωστούμενα από το δάνειο που του είχε χορηγήσει. Λίγους μήνες μετά αποβιώνει ο πατέρας του Γεωργίου Καλαματιανού, αφήνοντας μεγάλη ακίνητη περιουσία στην Πύλο. Αφήνει, όμως, και μία ιδιόγραφο διαθήκη, στην οποία δεν δίνει τίποτα στον υιό του Γ. Καλαματιανό.
Όλοι γνωρίζουν ότι ο διαθέτης πατέρας ήταν βαριά άρρωστος, ανίκανος προς δικαιοπραξία και χωρίς πλήρη πνευματική διαύγεια κατά τον χρόνο που φέρεται ότι συνέταξε την ιδιόγραφο διαθήκη του, επομένως θα υπήρχαν αρκετά επιχειρήματα ώστε η διαθήκη του να ακυρωθεί. Ο Γ. Καλαματιανός, όμως, δεν προχωρεί σε αγωγή ακυρώσεως της διαθήκης του πατρός του, επειδή εάν η διαθήκη ακυρωθεί, θα πάρει μεν το μερίδιό του ως υιός και άρα εξ αδιαθέτου κληρονόμος, φοβάται όμως ότι το μερίδιό του αυτό θα έρθει μετά η τράπεζα να του το πάρει.
Εάν ο Γεώργιος Καλαματιανός δεν προχωρεί συνεπώς στην ακύρωση της ιδιογράφου διαθήκης του πατρός του, δύναται η ίδια η τράπεζα να ασκήσει αγωγή ακυρώσεως της διαθήκης, ως έχουσα έννομο συμφέρον, δεδομένου ότι ο κληρονόμος που αμελεί να ασκήσει αγωγή κατά της διαθήκης είναι οφειλέτης της και αν αυτός πάρει το μεριδιό του από την κληρονομία, τότε και η τράπεζα θα πάρει τα οφειλόμενα σε αυτήν από το δάνειο που του είχε χορηγήσει.
Παρόμοιο νομικό ζήτημα κρίθηκε και από το Εφετείο Αθηνών, στην υπ΄αριθ. 744/2007 απόφασή του.

Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω,
Master of Laws.