Δικαίωμα κατηγορουμένου να υποβάλει ερωτήσεις σε μάρτυρα του Χρήστου Ηλιόπουλου

Ο κατηγορούμενος σε ποινική δίκη, (και στην Ελλάδα, όπως στις περισσότερες ανεπτυγμένες με νομικό πολιτισμό χώρες), είναι ιερό πρόσωπο, κατά την έννοια ότι, πρώτον, θεωρείται αθώος μέχρις αποδείξεως την ενοχής του και, δεύτερον, για να καταδικασθεί πρέπει να τηρηθούν ευλαβικώς σειρά διαδικασιών που εξασφαλίζουν την δίκαιη δίκη και την τήρηση των δικαιωμάτων του στην υπεράσπιση.
Μία από τις προϋποθέσεις που πρέπει να τηρηθούν είναι η απόδειξη της ενοχής του στην ακροαματική διαδικασία με αποδεικτικά στοιχεία. Στα αποδεικτικά στοιχεία περιλαμβάνονται και οι καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας. Οι μάρτυρες κατηγορίας εξετάζονται αρχικώς στην προδικασία, δηλαδή όταν αρχίζει η εξέταση της υποθέσεως από την δικαιοσύνη πολύ πριν γίνει το δικαστήριο. Η κατάθεση των μαρτύρων καταγράφεται από τον ανακριτή στην ένορκη κατάθεση, που αποτελεί μέρος της δικογραφίας.
Όταν έρθει η ώρα της δίκης, το ποινικό δικαστήριο λαμβάνει υπόψη του την κατάθεση του μάρτυρα, εφόσον αποτελεί μέρος της δικογραφίας. Ωστόσο, ο κατηγορούμενος έχει δικαίωμα να ζητήσει ο μάρτυρας κατηγορίας να εμφανισθεί στο ακροατήριο του δικαστηρίου για να του υποβληθούν ερωτήσεις τόσο από τους δικαστές και τον εισαγγελέα, όσο και, κυρίως, από τον κατηγορούμενο και τον συνήγορο υπερασπίσεως.
Εάν ο κατηγορούμενος ζητήσει να έρθει στο ακροατήριο του δικαστηρίου ο μάρτυρας κατηγορίας που είχε στην προδικασία καταθέσει εναντίον του και το αίτημα αυτό του κατηγορουμένου δεν ικανοποιηθεί από το δικαστήριο, με αποτέλεσμα ο μάρτυρας κατηγορίας να μην εξετασθεί στο δικαστήριο, αλλά μόνο να αναγνωσθεί η ένορκη κατάθεσή του που είχε ληφθεί μήνες ή χρόνια πριν κατά την προδικασία, τότε η τυχόν καταδικαστική απόφαση που θα εκδοθεί από το δικαστήριο θα πάσχει ακυρότητα και ο κατηγορούμενος θα μπορεί να ασκήσει έφεση ή αναίρεση στον Άρειο Πάγο, για παραβίαση των δικαιωμάτων του.
Ασφαλώς, η ανάγκη αυτοπρόσωπης παρουσίας του μάρτυρος κατηγορίας στο δικαστήριο επιβάλλεται από το δικαίωμα του κατηγορουμένου να υποβάλει τον μάρτυρα κατηγορίας στην βάσανο των ερωτήσεων από την πλευρά της υπερασπίσεως. Ο μάρτυρας κατηγορίας μπορεί να έχει καταθέσει επιβαρυντικά για τον κατηγορούμενο γεγονότα μήνες ή χρόνια πριν, κατά την αρχική έρευνα της υποθέσεως από την δικαιοσύνη, στο γραφείο του ανακριτή, χωρίς την παρουσία του συνηγόρου υπερασπίσεως, ο οποίος θα μπορούσε να του υποβάλει σημαντικές ερωτήσεις για την διαλεύκανση της υποθέσεως.
Αυτές τις ερωτήσεις δικαιούνται, ο κατηγορούμενος και η υπεράσπισή του, να υποβάλουν στον μάρτυρα κατηγορίας στο ακροατήριο του δικαστηρίου, ώστε οι δικαστές να διαμορφώσουν ιδίαν αντίληψη περί των απαντήσεων και της γενικής αξιοπιστίας του εν λόγω μάρτυρος. Ουδείς δύναται να αρνηθεί ότι άλλο είναι να διαβάζεις την στεγνή κατάθεση ενός μάρτυρος από το έγγραφο της ενόρκου καταθέσεως του και άλλο είναι να τον έχεις ενώπιόν σου, να κρίνεις συνολικώς την αξιοπιστία του και τον τρόπο που απαντά στις ερωτήσεις, την ευθύτητα ή την διστακτικότητά του, τόν τόνο της φωνής του, το πόσο κατηγορηματικός είναι, ή εάν αντιθέτως από τις απαντήσεις του συνάγεται αβεβαιότητα ή έλλειψη σιγουριάς για όσα καταθέτει εις βάρος του κατηγορουμένου.
Άλλωστε, το δικαίωμα του κατηγορουμένου να υποβάλει ερωτήσεις στους μάρτυρες κατηγορίας παρέχει το άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που αποτελεί ελληνικό δίκαιο και εφαρμόζεται από όλα τα δικαστήρια στην Ελλάδα. (Απόφαση Αρείου Πάγου υπ’ αριθ. 1953/2007).
Κατ’ εξαίρεση, η κατάθεση του μάρτυρος κατηγορίας αναγιγνώσκεται στο δικαστήριο και δεν απαιτείται η αυτοπρόσωπη εμφάνισή του στο ακροατήριο μόνο όταν είναι αδύνατη η εμφάνιση εξαιτίας θανάτου, γήρατος, μακράς και σοβαρής ασθένειας, διαμονής στο εξωτερικό ή άλλου εξαιρετικά σοβαρού κωλύματος.

Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω,
Master of Laws.
e-mail: bm-bioxoi@otenet.gr