Κληρονομικό καταπίστευμα του Χρήστου Ηλιόπουλου

Μπορεί κάποιος να μην γίνει κληρονόμος αμέσως μετά τον θάνατο του κληρονομουμένου, αλλά αργότερα, σε μεταγενέστερο χρονικό σημείο; Η απάντηση είναι καταφατική. Στο ελληνικό δίκαιο υπάρχει η δυνατότητα αυτή σε δύο κύριως περιπτώσεις. Η μία είναι η περίπτωση της αποποίησης της κληρονομίας από τον αρχικό κληρονόμο, οπότε κάποιος άλλος μπορεί να γίνει κληρονόμος, ο οποίος αρχικώς δεν είχε κληρονομικό δικαίωμα.
Επί παραδείγματι, εάν αποβιώσει η σύζυγος και αφήσει τον σύζυγό της και τα δύο τους παιδιά, οι τελευταίοι μπορούν να αποποιηθούν της κληρονομίας, εντός προθεσμίας τεσσάρων μηνών από τον θάνατο, εκτός εάν είναι κάτοικοι εξωτερικού, οπότε η προθεσμία είναι ένα έτος. Μετά την αποποίηση του συζύγου και των παιδιών της θανούσης, κληρονόμοι καθίστανται τα αδέλφια ή και οι γονείς της θανούσης, εάν υπάρχουν.
Η άλλη περίπτωση κατά την οποία κάποιος γίνεται κληρονόμος, όχι όμως από την αρχή, αλλά σε μεταγενέστερο χρόνο είναι το κληρονομικό καταπίστευμα. Ο σύζυγος αφήνει διαθήκη, σύμφωνα με την οποία, επιθυμεί το σπίτι στο οποίο κατοικεί να μεταβιβασθεί στην σύζυγό του, η οποία όμως δεν θα έχει δικαίωμα να το πουλήσει ή να το διαθέσει κατ’ άλλον τρόπο (π.χ. δωρεά), χωρίς την συναίνεση της θυγατέρας τους, στην οποία και θα περιέλθει το σπίτι μετά τον θάνατο της συζύγου του διαθέτη. Χρονικό σημείο μπορεί να ορισθεί όχι μόνο ο θάνατος του αρχικού κληρονόμου (εδώ, της χήρας του διαθέτη), αλλά και άλλα γεγονότα, π.χ. όταν η θυγατέρα τους γίνει 18 ετών.
Η θυγατέρα του διαθέτη δεν καθίσταται κληρονόμος από την αρχή, από τον θάνατο δηλαδή του πατρός της. Αρχικώς, κληρονόμος γίνεται η σύζυγος (χήρα) του διαθέτη, η οποία όμως έχει έναν περιορισμό. Δεν δύναται να πωλήσει ή να μεταβιβάσει με άλλον τρόπο το σπίτι, διότι ο διαθέτης ορίζει ρητώς στην διαθήκη του ότι η επιθυμία του είναι μετά τον θάνατο και της συζύγου του, που είναι η αρχική κληρονόμος, το σπίτι να περιέλθει στην θυγατέρα τους, η οποία ονομάζεται καταπιστευματοδόχος.
Εννοείται ότι όσο ζει η αρχική κληρονόμος, σύζυγος του διαθέτη, αυτή δύναται να μεταβιβάσει το σπίτι, εφόσον συναινέσει σ’ αυτό και η θυγατέρα τους, εφόσον εκείνη, ως καταπιστευματοδόχος, δηλαδή απώτερη δικαιούχος που έχει δικαίωμα προσδοκίας στο ακίνητο, δικαιούται να συναινέσει στην μεταβίβαση και κατ’ αυτόν τον τρόπο ουσιαστικώς να παραιτηθεί των δικαιωμάτων της από το καταπίστευμα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι όσο ζει η κληρονόμος, δηλ, η σύζυγος του διαθέτη, όλες οι αγωγές και γενικώς οι δικαστικές πράξεις που αφορούν την κληρνομία πρέπει να επιδίδονται σ’ αυτήν και όχι στην θυγατέρα, η οποία δεν είναι ακόμα κληρονόμος, αλλά έχει μόνο δικαίωμα προσδοκίας κτήσεως της κληρονομίας.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, εάν κάποιος θέλει να ενάγει τους κληρονόμους του διαθέτη, θα στραφεί εναντίον και θα κοινοποιήσει το δικόγραφο στην κληρονόμο, δηλαδή στην χήρα του διαθέτη, ενώ εάν το κοινοποιήσει και στην θυγατέρα του, που είναι καταπιστευματοδόχος, η κοινοποιήση σ’ εκείνην δεν θα έχει νομικό αποτέλεσμα, διότι η θυγατέρα δεν είναι ακόμα κληρονόμος. (Σχετική η υπ’ αριθ. 1361/2008 απόφαση του Γ’ Τμήματος του Αρείου Πάγου).


Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω,
Master of Laws.
bm-bioxoi@otenet.gr
ktimatologiolaw@yahoo.gr